Tot grote schrik van Antwerpen en Vlaanderen heeft een Belgische rechter de vergunning voor de bouw van een nieuwe chemische fabriek van Ineos, een miljardenproject, stilgelegd. De reden is dat er onvoldoende onderzoek gedaan is naar de gevolgen van de neerslag van stikstof op de (over de grens gelegen) Brabantse Wal. De Provincie Noord-Brabant had eerder zelf al een stop op vergunningen afgegeven om verdere belasting met stikstof op de natuur hier te voorkomen.
Hidde Bult, voorzitter van de Vogelwerkgroep Bergen op Zoom, ging met de Belgische krant De Standaard op stap om de gevolgen van de overmaat aan stikstof op de natuur van de Brabantse Wal te laten zien (en horen). Ook De Gazet van Antwerpen maakte een reportage.
https://www.gva.be/cnt/dmf20230810_96297514
De Standaard
‘Vroeger was het hier levendig. Nu wordt het elk jaar wat stiller’
Jef Poppelmonde
De Brabantse Wal, een natuurgebied net over de Nederlandse grens, ligt aan de
basis van de vernietigde vergunning voor een miljardenproject in de Antwerpse
haven. Stikstof doet er insecten, vogels, planten en bomen verdwijnen. Een langgerekte schreeuw, gevolgd door een schel oplopende tremolo galmt over de vlaktes en de bossen op de Brabantse Wal: alsof iemand in paniek is. Het is de roep van een wulp, een van vele vogels die eeuwenlang het geluid van dit natuurgebied bepaalden. ‘Een prachtig geluid’, mijmert Hidde Bult (75). ‘Je moet je dat voorstellen: tientallenwulpen die tegelijkertijd zo roepen. Magisch. ‘Dat is wat stikstof doet: van de natuur eenheidsworst maken. De fijne keuken verdwijnt, je krijgt overal McDonald’s’
Bioloog en vogelteller
Hidde Bult is bioloog. Hij duwt op zijn smartphone de pauzeknop in … en de wulp is weer weg. ‘Hoor toch eens wat een stilte’, zegt Bult, die zijn oren spitst. ‘Vroeger was het hier lawaaierig en levendig.
Maar jaar na jaar wordt de Brabantse Wal stiller.’ De wulp leeft hier niet meer, net als de
geelgors, tapuit, zwartkopmeeuw en zomertortel. De voorbije veertig jaar zijn al 24 vogelsoorten verdwenen, zegt Bult. Hij is bioloog en gecertificeerd vogelteller. Bult kent het gebied op zijn duimpje. ‘Ken je het boek Silent Spring?’, vraagt hij. ‘Dat legde in de jaren 60 de vernietigende impact bloot van pesticiden op het leefmilieu en op vogels. Vandaag zien we hetzelfde, maar dit keer is stikstof de oorzaak.’
Stop op vergunningen
De Brabantse Wal is een door Europa beschermd natuurgebied van bijna 500 vierkante meter en ligt in het verlengde van de Kalmthoutse Heide. Het ligt in de Nederlandse provincie Noord-Brabant, waar als gevolg van de stikstofcrisis nagenoeg geen enkele vergunning meer wordt goedgekeurd voor bouwpr
Klacht
Maar meer dan de helft van het stikstof dat op de Brabantse Wal neervalt, zou uit Vlaanderen komen, vooral van de industrie in de Antwerpse haven. Het provinciebestuur van Noord-Brabant diende daarom een klacht in tegen de plannen voor een nieuwe ethaankraker van Ineos. Dat leidde deze week tot de vernietiging van de omgevingsvergunning voor het miljardenproject. Dat ligt tot nader order stil, waardoor stikstof ook de Vlaamse regering nog maar eens in een crisismodus brengt. De vogels die verdwijnen, zijn de laatste schakel in een keten van veranderingen die door de stikstofneerslag in gang is gezet. Bult is nog niet uit zijn auto gestapt of hij wijst al. Tussen hoge naaldbomen spreidt een zee van groen zich uit. Gras, bramen en struiken hebben de bodem van het naaldbos overgenomen, terwijl die onder normale omstandigheden bruin kleurt, onder een tapijt van naalden en dennenappels.
Arme zandgrond
De arme zandgrond van de Brabantse Wal stond duizenden jaren garant voor een weelde aan vaak unieke soorten, waarvan geen enkele de bovenhand wist te halen. De neerslag van stikstof heeft daar verandering in gebracht. Die stimuleert de groei van grassen en bramen, die al de rest gaan overheersen. ‘Nu zie je hier en daar een bloeiend plantje, vroeger waren dat er veel meer’, zegt Bult. Met de planten en bloemen verdwenen de insecten die er voor hun overleven afhankelijk van zijn. Op de Brabantse Wal zou sinds 1990 al 70 procent van de massa insecten verdwenen zijn. Ook de rode bosmier, die voedsel vindt op kale bosgrond, is op haar retour. In 1990 telde Bult op de Wal nog vier mierenheuvels hoger dan anderhalve meter, nu is er zo geen enkele meer.
Zwarte specht
De bioloog houdt halt aan een paal waarin het silhouet is gegraveerd van een zwarte specht, met een lange snavel en een rode kuif. De vogel schopte het in Nederland en ook in België al tot bij de Raad van State, waar hij bouwprojecten en ontbossingen verhinderde omdat die zijn leefgebied bedreigden. De limiet die Europa vastlegde om de populatie van de specht in de Brabantse Wal in stand te houden, ligt op 40 koppels. De teller staat op 27. De vogel heeft het moeilijk, net als vele anderen, omdat met de rode
mier en andere insecten zijn voedsel verdwijnt. Voor de vele vogels die verdwenen, kwamen er ook enkele nieuwe in de plaats: de grasmus bijvoorbeeld. ‘Maar dat zijn soorten die je overal ziet, terwijl zeldzame soorten verdwijnen. Dat is wat stikstof doet: van de natuur eenheidsworst maken. De fijne keuken verdwijnt, je krijgt overal McDonald’s.’
Inspanningen
De provincies en natuurverenigingen doen grote inspanningen om de impact van stikstof op de natuur te beperken. Met Europees geld wordt op de Brabantse Wal heide hersteld, door de oprukkende grassen te wieden of er schapen op los te laten. Om het calciumgehalte in de bodem op peil te krijgen, wordt gemalen baksteen gestrooid. Maar zolang de stikstofneerslag niet daalt, voelt dat als dweilen met de kraan open, zegt Bult. ‘Als ze met grote machines een overwoekerd gebied herstellen, staat dat een jaar later weer vol gras.’ Bij iedere vogel die nog van zich laat horen, gaat Bults vinger de lucht in en brengt hij
zijn verrekijker naar zijn ogen. ‘Ik hoor een vink bedelen om voer’, zegt hij dan. Of: ‘dat was een overvliegende sijs’, of ‘een buizerd, met jonkies’. Zijn enthousiasme over elke vogel die hij hoort, voelt wrang. ‘Ik kom hier niet meer zo graag als vroeger’, zegt hij. ‘Ik word er triest van. Wie hier voor het eerst loopt, vindt dit ontzettend mooi. Ik zie en hoor wat we verloren zijn.’
Foto: De bossen van de Brabantse Wal grenzen aan België. Stoppelbergen Ossendrecht. Foto: Ed Kil. Stichting De Brabantse Wal.
